قرمز، زرد و سبز؛ سهم مسیرها در ارزیابی اظهارنامه کالاهای وارداتی / تاکید مدیران ارشد گمرک ایران در بررسی دقیق کیفیت و استاندارد کالاهای وارداتی در مسیرهای گمرکی 

اقتصاد گردان – 

با توجه به وجود مسیرهای قرمز، زرد و سبز در گمرکات کشور، گاهی اظهارنظرها و شبهاتی در محافل تجاری مطرح می شود که برخی از فشارها برای قرار گرفتن کالاهای وارداتی در مسیر سبز، باعث می شود که عملا ارزیابی کیفیت و احراز ماهیت کالا با دقت بالا انجام نشود و کالایی با قیمت و ارزش افزوده بالاتر با عنوان کالای دیگری وارد شود و یا واردکننده هزینه کمتری برای عوارض و حقوق گمرکی و سود بازرگانی پرداخت کند و...
اما دو نکته در رابطه با مسیرهای ارزیابی کالا در گمرکات ایران وجود دارد، اولا در مسیر سبز، تمام مراحلی که در مسیر قرمز انجام می شود، رعایت می شود جز ارزیابی فیزیکی کالا و بررسی اسنادی اظهارنامه. اما در مسیر قرمز کلیه  تشریفات گمرکی شامل مراحل احرازهویت صاحب‌کالا، کارگزار و اظهارکننده، ارزیابی فیزیکی کالا، بررسی اسناد و مدارک پیوست اظهارنامه، پرداخت حقوق گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده، اخذ مجوزهای سازمان‌های مختلف، و نظارت بر خروج کالا در درب خروج گمرک به طور کامل انجام می شود.

نکته دوم این است که بیش از 65 درصد تعداد اظهارنامه های واردات کالا در سال گذشته در مسیرهای قرمز و زرد قرار گرفتند و 48 درصد یعنی نیمی از کل اظهارنامه های واردات کالا عملا به مسیر قرمز رفته اند. 
براین اساس، در سال 1402، سهم تعدادی مسیر قرمز 48 درصد و سهم وزنی مسیر قرمز 18 درصد بوده است. مسیر زرد نیز از نظر تعداد و وزن، سهمی در حدود 17 درصد داشته است. سهم مسیر سبز نیز حدود 35 درصد از تعداد و 65 درصد از وزن اظهارنامه‌های وارداتی بوده است. به عبارت دیگر، 65 درصد تعداد اظهارنامه ها را مسیرهای قرمز و زرد تشکیل می دهد که اگرچه 35 درصد وزن واردات را شامل می شود اما شامل کالاهای با ارزش افزوده بالاتر است که وزن کمتری دارند.

در این رابطه برای آگاهی از جزئیات مسیرهای قرمز، زرد و سبز در گمرکات کشور با خانم مهدیه کریمیان سرپرست معاونت دفتر مدیریت اطلاعات و برنامه ریزی گمرک ایران گفت وگویی انجام داده ایم که از نظر مخاطبان گرامی می گذرد: 

مدیریت مخاطره (ریسک) و مسیربندی در تشریفات گمرکی به چه معناست؟

فرآیندهای ترخیص کالا در گمرک ایران به صورت «مسیر» و در سه رنگ قرمز، زرد و سبز تعریف می‌شود. پرریسک‌ترین اظهارنامه‌ها به مسیر قرمز، اظهارنامه‌های با ریسک متوسط به مسیر زرد و اظهارنامه‌های با ریسک کم به مسیر سبز هدایت می‌شوند.

تفاوت سه مسیر سبز و زرد و قرمز در انجام تشریفات چیست؟
انجام تشریفات گمرکی شامل مراحل احرازهویت صاحب‌کالا، کارگزار و اظهارکننده، ارزیابی فیزیکی کالا، بررسی اسناد و مدارک پیوست اظهارنامه، پرداخت حقوق گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده، اخذ مجوزهای سازمان‌های مختلف، و نظارت بر خروج کالا در درب خروج گمرک است. در مسیر قرمز که پرریسک‌ترین اظهارنامه‌های گمرکی را در بر می‌گیرد، کلیه این مراحل انجام می‌شود و اظهارنامه با حداکثر کنترل و دقت از گمرک خارج می‌شود. به منظور تسریع در ترخیص کالا و تسهیل تجارت فرامرزی، در مسیر زرد و برای اظهارنامه‌های با ریسک متوسط، صرفاً مرحله ارزیابی فیزیکی کالا انجام نمی‌شود، ولی سایر مراحل ذکرشده برای تشریفات گمرکی، به صورت کامل صورت می‌پذیرد. برای اظهارنامه‌های مسیر سبز که امن‌ترین و کم‌ریسک‌ترین محموله‌های گمرکی را شامل می‌شوند، مرحله ارزیابی فیزیکی کالا و بررسی اسنادی اظهارنامه نیز انجام نمی‌شود تا خروج کالا با حداکثر سرعت، از گمرک فراهم شود. 

پس این که گفته می‌شود مسیر سبز هیچ یک از مراحل تشریفات گمرکی را ندارد، صحیح نیست؟

همان‌گونه که گفته شد در مسیر سبز، کلیه مراحل تشریفات گمرکی صورت می‌پذیرد و صرفاً از مرحله ارزیابی فیزیکی کالا و بررسی اسنادی اظهارنامه -به دلیل ریسک بسیار پایین این اظهارنامه‌ها- چشم‌پوشی می‌شود. 

آیا تعیین مسیر اظهارنامه‌های گمرکی، بر اساس سلایق شخصی مدیران است یا شیوه ‌نامه مشخصی دارد؟
با توجه به تاکیدات دکتر محمد رضوانی فر معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک ایران، بررسی میزان ریسک اظهارنامه‌ها و تعیین مسیر آن‌ها به صورت کاملاً سیستماتیک و بر اساس ضوابط استاندارد و مدونی صورت می‌پذیرد که در کمیته‌های مدیریت مخاطره (ریسک) سازمان تصویب شده‌اند. در سال 1402 شیوه ‌نامه فعالیت کمیته‌های مدیریت مخاطره (ریسک) گمرک ایران که در دو سطح کمیته راهبردی و کمیته‌های اجرایی تشکیل می‌شود، مورد بررسی و بازنگری مجدد قرار گرفت و آخرین نسخه آن، در اختیار کلیه دفاتر ستادی، گمرکات اجرایی و ذی‌نفعان گمرک قرار گرفت. 
آیا می‌توانید بفرمایید سهم وزنی و تعدادی اظهارنامه‌ها در هر یک از مسیرهای سه‌گانه، چه مقدار بوده است؟

در سال 1402، سهم وزنی مسیر قرمز 18 درصد و سهم تعدادی آن 48 درصد بوده است. مسیر زرد نیز چه از نظر تعداد و چه از نظر وزن، سهمی در حدود 17 درصد داشته است. سهم مسیر سبز نیز حدود 35 درصد از تعداد و 65 درصد از وزن اظهارنامه‌های وارداتی بوده است. 

ابهاماتی وجود دارد که در خصوص تعیین مسیرها، اعمال فشار لابی بیرونی صورت می‌پذیرد. آیا این موضوع را تأیید می‌کنید؟

چنین موضوعی صحت ندارد. همان‌گونه که اشاره شد، نحوه انتخاب مسیر اظهارنامه‌های گمرکی به صورت کاملاً سیستماتیک و بر اساس ضوابطی صورت می‌پذیرد که در کمیته راهبردی مدیریت مخاطره، به تصویب می‌رسد. دبیرخانه این کمیته، علاوه بر تجزیه و تحلیل داده‌های تجاری، شناسایی فاکتورهای مرتبط با ریسک‌های سازمان، ارائه تمهیدات و راهکارها برای مقابله با مخاطرات پیش‌رو، گزارشات تفصیلی منظمی را در زمینه مدیریت ریسک و تأثیر آن‌ها بر فرآیندهای ترخیص کالا (مسیرها) به کمیته راهبردی مدیریت مخاطره ارائه می‌نماید. از سوی دیگر، پیشنهاداتی را که از سوی کمیته‌های اجرایی (گمرکات کشور) به این دبیرخانه وصول می‌شوند، مورد بررسی و واکاوی قرار می‌دهد و نتیجه تمامی این بررسی‌ها را به کمیته راهبردی ارائه می‌کند. نتیجه این تحلیل‌ها در این کمیته که با حضور معاون وزیر و رییس‌کل گمرک ایران، معاونین سازمان و مدیران دفاتر تخصصی و با هم‌فکری و تعامل و تبادل‌نظر صاحب‌نظران گمرکی، برگزار می‌شود، از ابعاد مختلف، سنجیده و بررسی می‌شود و پس از تصویب، توسط دبیرخانه کمیته، در سامانه مدیریت مخاطره گمرک ایران، به‌روزآوری می‌شود. علاوه بر آن، اعمال محدودیت برای شرکت‌های متخلف و مظنون به جرائم سازمان‌یافته و رفع محدودیت از شرکت‌های صادراتی که تعهدات ارزی خود را پرداخت نموده‌اند، به صورت روزانه، از جمله وظایف دبیرخانه کمیته راهبردی مدیریت مخاطره (ریسک) می‌باشد. 

کمیته‌هایی که اشاره کردید، در سال 1402 چه تعداد جلسه برگزار کرده‌اند؟

کمیته‌های مدیریت مخاطره (ریسک) در دو سطح کمیته راهبردی و کمیته‌های اجرایی تشکیل می‌شوند و بر اساس شیوه‌ نامه می‌بایست در سطح گمرکات اجرایی، هر 20 روز یکبار و در سطح کمیته راهبردی، هر دو ماه یک‌بار تشکیل شود، اما به صورت معمول، این جلسات، بیشتر از این تعداد برگزار می‌شوند. به این صورت که در سال 1402، بیش از 650 جلسه در گمرکات اجرایی کشور (با حدود 12،000 نفرساعت) و 11 جلسه در سطح راهبردی و با ریاست دکتر رضوانی فر، معاون وزیر و رییس‌کل گمرک ایران (با حدود 82 مصوبه و 550 نفر ساعت) تشکیل شده و مصوبات آن، با هم‌فکری و تعامل و تبادل‌نظر متخصصین و صاحب‌نظران گمرکی، به تصویب رسیده است.

برای تبیین شفافیت و بررسی فنی که به آن اشاره کردید، امکان حضور خبرنگاران رسانه‌ها در جلسلات مدیریت ریسک (کمیته راهبردی) وجود دارد؟

بله. گمرک همیشه آمادگی آن را دارد تا روند تصمیم‌گیری‌های خود را به صورت شفاف، در اختیار رسانه‌ها قرار دهد. به ویژه با سیاست‌های ابلاغی رییس‌کل سازمان و شفافیتی که در رویه‌های گمرکی و تصمیم‌گیری سازمانی، در دستور کار قرار گرفته، حضور رسانه‌ها در این جلسات، بلامانع بوده و مورد استقبال گمرک است.